• Kaygı nedir?
• Sınav kaygısı nedir?
• Sınav kaygısının nedenleri nelerdir?
• Sınav kaygısı ile nasıl başa çıkılabilir?

Kaygı Nedir?

Kişinin, yapacağı davranış sonucunda oluşacak kötü sonuçları düşünerek tasalanmasıdır.

Sınav Kaygısı Nedir?

       Sınav kaygısı kişinin, sınavda başarısız olma düşüncesi ile yoğun duygusal, bilişsel ve fizyolojik tepkiler vermesidir. Burada önemli olan nokta sınav kaygısının normal olduğu hatta öğrencilerin motivasyonu için olmazsa olmaz bir duygu olduğunun bilinmesidir. Yani öğrenciler içlerinde barındırdıkları bu kaygının onları başarıya götürecek itekleyici bir güç olduğunu bilmeleri gerekir. İçinde hiç kaygı barındırmayan bir öğrenci sınava çalışmak için yeterli motivasyonu sağlayamaz. Sınav süreci boyunca kaygı seviyesi düşük bir şekilde devam ederse çalışmaktan kaçacak ve böylece sınav anında çoğu soruyu bilmediği için sonuç büyük ihtimalle başarısız olacaktır. Oysaki içinde normal düzeyde kaygı barındıran bir öğrenci çalışmaya başlamak için yeterli motivasyonu sağlar. Eğer süreç boyunca da bu kaygıyı taşıyıp motive olur ve çalışmaya devam ederse sınav anında bildiklerini kullanır ve kendi potansiyelini ortaya koyar. Örneğin bir programda sunuculuk yapan kişi hiç kaygısı yoksa programa çalışmak için motive olamaz ve başarısız bir sunum deneyimi yaşar. Oysaki normal düzeyde bir kaygı onu çalışmak için motive eder ve sunuculuğunu başarı ile gerçekleştirmesini sağlar.

            Kaygı seviyesinin azlığı ve normalliği olduğu gibi bir de yoğun kaygı tipi vardır. Yoğun kaygıda yine az kaygı gibi öğrencinin çalıma motivasyonunu düşüren, bildiklerini ve potansiyelini ortaya çıkarmasına engel olan bir durumdur. Bu durumda öğrenciler; kalp çarpıntısı, ellerde titreme, yüzde kızarma, soğuk soğuk terleme, kabızlık-isal, kusma, mide bulantısı, baş ağrısı gibi fizyolojik tepkilerin yanında sinirlilik, olumsuzluk, ağlama nöbetleri vb. duygusal tepkiler ve yalnız kalma isteği, sınavla ilgili konuşmama gibi sosyal tepkilerde verebilirler.

Sınav Kaygısının Nedenleri Nelerdir?

Sınav kaygısının bilinen üç nedeni vardır. Bunlar;

• Konuya vakıf olmamak,
• Bilişsel faktörler,
• Çevresel faktörler.

Konuya vakıf olmamak yani konuyu tam olarak bilmemek,  sınav kaygısının oluşmasındaki en önemli nedendir. Öğrencilerin çoğunun matematik dersi sınavında Türkçe dersi sınavına oranla daha çok kaygılanması bunun en somut örneğidir.

Bilişsel faktörler, öğrencinin kafasındaki olumsuz otomatik düşünce kalıplarının yoğun sınav kaygısı oluşturmasına denir. Bu düşünce kalıpları;

“Başaramazsam dünyam kararır.”

“Bu sınav benim hayatım!”

“Asla öğrenemeyeceğim!”

“Sınavlar soruları kesin çok zor olacak!”

“Kötü sonuç alırsam ailem beni asla affetmez”  gibi olumsuz otomatik düşünceler yoğun sınav kaygısına sebep olur.

Çevresel etmenler; aile, akraba, arkadaş çevresi ve öğretmenler gibi sosyal çevredeki insanların sözleri ve davranışlarının öğrencileri sınav sonrasını düşünmeye itmekte ve bu da öğrencilerde yoğun bir şekilde sınav kaygısına sebep olmaktadır.  Ailelerin çocuklarına bebeklik döneminden yetişkinlik dönemine kadar sonuç odaklı pekiştirme yapması ya da ceza vermesi bireyin kaygılı kişilik yapısına sahip olmasına neden olur. İlkokulda çocuğa karne sonucuna göre hediye alınması ya da ceza verilmesi sonuç odaklı bir aile tutumudur. Oysaki çocuğun tüm yıl boyunca üzerine düşen sorumluluğu yerine getirmesi ve çalışması ödüllendirilmedir. Bu aile tutumu üniversite sınav sonucuna göre yapılacak planları ya da alınacak hediyeleri de kapsar. Öğrenci sınav sürecine odaklanmak yerine sınav sonucuna odaklanır ve yoğun kaygı yaşar.

Sınav Kaygısı ile Başa Çıkma Yöntemleri Nelerdir?

Değerli okuyucular, yazının bu bölümüne kadar yoğun sınav kaygısının nedenlerini öğrendiniz, bu bölümden sonra yapılacak şey ise bu nedenleri ortadan kaldırmak olacaktır. İlk iş sınavda sorumlu olunan konuların eksiksiz bir biçimde ve sıkı çalışılarak öğrenilmesidir. Konuları eksiksiz bir şekilde öğrenmeye çalışırken kafanızdan geçen olumsuz otomatik düşüncelerin ne olduğunu fark etmeniz ve bu olumsuz cümleleri bir kâğıda not almanız gerekir. Olumsuz düşüncenin hemen yanına aynı cümlenin olumluya dönüşmüş halini yazmanız ve sonrasında bu olumlu düşünceye uygun olan davranışı yazmanız uygun olur.

Yapılan bu bilişsel formülasyon çalışmasına ABC formu denir ve amacı çarpıtılmış düşüncelerin yerine alternatif normal düşünceler geliştirmeyi sağlamaktır. Çünkü kaygılı(anksiyeteli) bir zihin bilişsel çarpıtmalar yapmaya oldukça elverişlidir.

Pandemi Sürecinin Sınav Kaygısına Etkileri ve Baş Etme Yöntemleri Nelerdir?

Covid-19 salgını, tüm insanlık için kaygı verici olmak ile birlikte çocuk ve gençlerde de duygu durumu değişikliklerine yol açtığı düşünülüyor. Ülkemizde pandemi süreci devam ederken, lise ve üniversitelere giriş sınavlarının düzenlenmesi, gençler için başarı düzeylerinin belirleneceği bu dönemde taşıdıkları sınanma kaygılarına, sağlıklarını koruyabilmenin endişesini ekliyor.

Pandemi sürecinde alınan tedbirlerle sınava girmek durumunda olan öğrencilerin, yaşayabilecekleri olası heyecan ve kaygı durumunda, kontrolün kendilerinde olduğunu hatırlamaları, yanıtlarını bildikleri sorulardan başlamaları, gevşeme için kendi yöntemlerini kullanmaları uygun olabilir.

Bu süreçte ailelerin sınava girecek çocuklarına yaklaşımları nasıl olmalıdır?

Aileler sınava girecek çocukları için, sınava ilişkin konuşmalarda özenli davranmalılar. Sınavı yüceltmemek ve başarı için bir amaç değil araç olduğunu vurgulamalılar. Olumlu geri bildirimlerde bulunmak, destekleyici olmak, yüreklendirici davranmak ve koşulsuz sevildiklerini hissettirmek bu dönemde gerekli ve önemlidir.

Son olarak sınav sonrasında kişinin kendini ödüllendirmesi, keyif verebilecek etkinlikler planlaması, eksikleri belirleme ve geleceğe yönelik hazırlık yapmak sürecin sağlıklı tamamlanmasında yardımcı olabilir.

                                                                                                 Havva KARADELİ

                                        Psikolojik Danışman